Konzertprogramm
Programm ⬤
Deutch-griechischer Chor POLYPHONIA
& Enseble
- Elena Morgounova Klavier
- Fotis Papantoniou Geige, Mandoline, Konzertgitarre
- Katherina Papadopoulos Querflöte
- Dimitris Pekas Violoncello
- Ioannis Stergiou Konzertgitarre, Bouzouki
Leitung: Dr. Ursula Vryzaki
Dieses Konzert ist der Musik der Region Kleinasiens gewidmet. Bis 1922 war diese Region Knotenpunkt zwischen Ost und West und Lebensraum verschiedener Völker und Kulturen, seit der Antike und bis zu osmanischer Zeit auch stark durch Griechen besiedelt. Nationale Bestrebungen, Krieg und Vertreibung setzten der friedlichen Koexistenz verschiedener Religionen und Ethnien ein Ende.Das musikalische Erbe aus der kleinasiatischen Küste vereint und spiegelt Elemente des Balkans, der Griechen, Armenier, Türken, Juden, Perser, Araber und nicht zuletzt europäische Einflüsse, die in Jahrhunderten zu dieser besonderen Art griechischer Musiktradition führten, aus der auch die zum Weltkulturerbe ernannte Rempetiko-Musik entstand. Bis heute gilt die vielfältige Musik aus Kleinasien als einzigartig und ist weiterhin sehr beliebt.
Όταν κάποιος μιλάει για την ελληνική μουσική, δεν μπορεί να μην αναφέρει τον Μανό Χατζιδάκι. Ό Μάνος Χατζιδάκις δεν ήταν μόνο ένας μεγάλος μουσικός. Ο Μάνος Χατζιδάκις είναι ένας κόσμος. Ένας κόσμος γεμάτος χρώματα, μελωδίες και συναισθήματα. Από τον Μεγάλο Ερωτικό και τους Αντικατοπτρισμούς έως την Λιλιπούπολη και το χαμόγελο της Τζοκόντα, ο Χατζιδάκις επηρέασε όσο λίγοι την μουσική ταυτότητα της Ελλάδας. Έγραψε μουσική για πολυάριθμα τραγούδια καθώς και για το Σινεμά και το θέατρο. Συνέθεσε μουσική από την βαθύτερη του ανάγκη για έκφραση χωρίς απαραίτητα να στοχεύει στην δημοσιότητα ή την έκδοση ενός δίσκου. Έζησε μια ζωή γεμάτη ήθος, αξιοπρέπεια και αλήθεια. Είχε πάντα μια ειλικρινή σχέση με το ακροατήριο του χωρίς ποτέ να το κολακεύει μουσικά. Πίστευε στο τραγούδι που αποκαλύπτεται και αποκαλύπτει και αυτό υπηρέτησε ως το τέλος.
Σε ευχαριστούμε Μάνο για τον υπέροχο κόσμο που μας χάρισες
Alle Titel sind musikalische Kompositionen von Manos Hadjidakis. Wo neben oder unter dem Titel des Liedes kein Liedtexter angegeben ist, hat er den Text zu dem Lied geschrieben.
Όλα τα κομμάτια είναι μουσικές συνθέσεις του Μάνου Χατζιδάκι. Όπου δεν αναφέρεται στιχουργός, δίπλα ή κάτω από τον τίτλο του τραγουδιού, ο ίδιος έχει γράψει και τους στίχους.
Was Manos sagt?
Hallo.
Ich bin gekommen, um Ihnen die Traumstraße persönlich zu zeigen.
Sie sticht nicht hervor. Es ist eine Straße wie alle anderen Straßen von Athen.
Sie ist sozusagen die Straße, in der wir leben.
Klein, unbedeutend, traurig, tyrannisch.
Aber auch unendlich freundlich.
Sie hat viel Schmutz, viele Kinder
viele Mütter, aber auch viel Stille.
Und alles überdeckt von einem zarten,
aber auch unerträglichen Himmel.
Hier auf dieser Straße werden Träume geboren.
Hier auf dieser Straße werden sie sterben.
Die Träume von so vielen Kindern,
bis zu dem Moment, in dem ihr Atem
sich mit der Frühlingsbrise des Epitaphs verbindet und sich verlieren.
Aber in der Nacht können sie nicht schlafen.
Und wenn sie nicht träumen – singen sie.
Παναγιά • Mia Panagia • Nikos Gatsos • 1965
Eine Madonna, eine Liebe hab ich eingeschlossen in ein entlegenes Kirchlein,
(… öffne jede Nacht ein wenig die Tür und bete sie an …)
Wann kommt der Sommer, wann geht der Stern wieder auf
Χάρτινο το φεγγαράκι • Chartino to Fengraki • Nikos Gatsos • 1949
Der Mond aus Papier, der Strand nur gemalt,
Würdest du an mich glauben, wär‘ alles wahr
(Geschrieben für eine Aufführung von Tennessee Williams‘ “Endstation Sehnsucht” in Karolos Kouns Theatro Technis: im Original: “Say, it’s only a paper moon, Sailing over a cardboard sea — But it wouldn’t be make-believe If you believed in me!”)
Τι λέγεται στα γερμανικά;
Ακούσετε. «Ο Μεγάλος Ερωτικός» έγινε από ένα αίσθημα ενοχής κι όχι από ερωτικούς λόγους. Μόνον οι ανόητοι φαντάζονται ότι όταν είσαι ερωτευμένος γράφεις ένα έργο σαν τον «Μεγάλο Ερωτικό». Τον «Μεγάλο Ερωτικό» τον γράφεις όταν δεν ασχολείσαι με το αν είσαι ερωτευμένος ή όχι. Έχεις ξεκαθαρίσει τα θέματα και είσαι ελεύθερος να σκέπτεσαι. Είχα ένα αίσθημα ενοχής απέναντι σε μια θαυμάσια γυναίκα, μητέρα πολύ φίλου μου, της Μυρτιώτισσας, μητέρα του Γιώργου Παππά, του μεγάλου ηθοποιού, ο οποίος ήταν και πολύ προσωπικός μου φίλος. Πήγαινα συχνά στο σπίτι τους και μου έψηνε καφέ και με ρωτούσε για μένα και την αγαπούσα. Όταν πέθανε ο Γιώργος έχασα τα ίχνη της, δεν είχα επαφή. Μια δεδομένη στιγμή, άρρωστη στο νοσοκομείο, μου στέλνει το «Σ’ αγαπώ», το περίφημο ποίημά της, για να κάνω μουσική, μαζί μ’ ένα πολύ συγκινητικό γράμμα. Τότες, είπα ότι θα πάω αμέσως να τη δω, αλλά δεν πήγα, και, με την επιπολαιότητα που έχουν οι νέοι, το ξέχασα. Βρέθηκα στην Αμερική όπου, διαβάζοντας ότι πέθανε η Μυρτιώτισσα, μου ήρθε στο νου η παράλειψή μου και βρήκα το γράμμα της και το ποίημα, κι αισθάνθηκα όλες τις τύψεις ενός ανθρώπου που, σαν νέος, κάνει τέτοιου είδους αστοχίες κι επιπολαιότητες. Θέλησα να γράψω μουσική εκ των υστέρων γι’ αυτό το ποίημα της Μυρτιώτισσας, το τόσο γνωστό στις παλαιότερες γενιές. Για να το συμπεριλάβω όμως κάπου έπρεπε να κάνω έναν ολόκληρο Ερωτικό. Κι έτσι, αποφάσισα να επιλέξω ποιήματα από τη Σαπφώ μέχρι τις μέρες μας, για να συμπεριληφθεί και το «Σ’ αγαπώ» της Μυρτιώτισσας. Κι έκανα τον «Μεγάλο Ερωτικό». Νομίζω ότι πέτυχα ένα ωραίο έργο και, κατά βάθος, της ανήκει εξ ολοκλήρου. Αν ανήκει σε κάποιον ο «Μεγάλος Ερωτικός», δικαιωματικά ανήκει στη μνήμη της Μυρτιώτισσας.
Μια συνομιλία με τον Μάνο Χατζιδάκι, Περιοδικό Διαβάζω, 1988, #196, σ. 58
Τα λιανοτράγουδα • Ta lianotragouda • Volkslied • 1972
Wenn du mich liebst, und sei's nur ein Traum, so will ich nie erwachen
Denn mit deiner Liebe begehre ich zu sterben..
Τ΄ αστέρι του βοριά • T'asteri tou worja • Nikos Gatsos • 1963
Der Stern des Nordens bringt einen wolkenlosen Himmel.
Doch schon bald kommt das Schiff, das mich in die Fremde mitnimmt.
Μην τον ρωτάς τον ουρανό • Min ton rotas ton ourano • Yiannis Ioannidis, Panayiotis Kokontinis • 1959
Wir reden schon bis in die Nacht, aber was ich auch sage,
vertreibt die Traurigkeit nicht aus deinen Augen. Ach bitte, trockne deine Tränen.
(Das Lied aus dem Film Το νησί των Γενναίων, 1959, hat einen politischen Hintergrund, die deutsche Okkupation auf Kreta und den griechischen Widerstand.)
Τι λέγεται στα γερμανικά;
Να σας πω, δεν ανακαλύπτω μεγάλες προσωπικότητες της μουσικής στον κινηματογράφο αλλά στην ίδια τη μουσική. Ο κινηματογράφος ανέδειξε μουσικούς τη στιγμή που ήθελε να σκεπάσει την αμηχανία του μετά τον βωβό. Όταν απέκτησε ήχο και ομιλία, είχε μεγάλες σιωπηλές σκηνές που το κοινό δεν μπορούσε να τις αποδεχθεί. Υπήρχαν μεγάλες σιωπές. Ακόμα, η εικόνα δεν είχε τη δύναμη να περιέχει όλη την ένταση της σκηνής. Χρειαζόταν βοήθεια. Υπήρχε, δηλαδή, ακόμα η τεχνική του βωβού. Ήρθε λοιπόν, η μουσική που δέσποσε και σκέπασε την αμηχανία, αλλά συγχρόνως απέκτησε και προσωπικότητα. Αυτές οι στιγμές έδωσαν τις μεγάλες φυσιογνωμίες της κινηματογραφικής μουσικής. […]
Κι αν έγραψα μουσική σε αυτές τις ταινίες, το έκανα για να κερδίζω χρήματα, αλλά και για μάθω την τέχνη του κινηματογράφου. Κι έτσι όταν πήγα στο Χόλιγουντ, διέθετα την τεχνική και μπορούσα να δουλέψω χωρίς συμπλέγματα. […]
Αρκεί να μην συνηθίσεις ποτέ την ασχήμια. Σας το λέω. Εγώ πάντα εκπλήσσομαι όταν βλέπω την ασχήμια. Δεν την συνήθισα ποτέ. Όσα χρόνια ζω σε αυτό τον τόπο. Το μυστικό είναι να μην συνηθίζεις στην ασχήμια. Από την ώρα που την συνηθίζεις και μειώνεις την σημασία της, θα πει οτι αρχίζεις και να της μοιάζεις. Όλη η αντίστασή μας θα πρέπει να είναι αυτή: Να μην μοιάσουμε στα τέρατα που μας περιβάλλουν. Να μην γίνουμε ήρωες ταινιών φρίκης!
Μάνος Χατζιδάκις: «Το μυστικό είναι να μην συνηθίσεις στην ασχήμια», Περιοδικό Σινεμά, 1991, #20
Σαν σφυρίξεις τρεις φορές • Ssan sfiriksis tris fores • 1961
Ich berühre dich im Dunkeln, ich schlüpfe in deine Träume
Und du wachst schreiend auf… wenn ich dreimal pfeife
Το φεγγάρι είναι κόκκινο • To fengari ine kokkino • 1955
Rot ist der Mond, der Fluss ist tief,
und meine Liebe in deinen Händen wie ein schneeweißer Vogel
Τι λέγεται στα γερμανικά;
Με τη Μελίνα Μερκούρη η σχέση μας υπήρξε ημιερωτική… Υπήρξε και παραμένει το πιο όμορφο κορίτσι. Ημουν ερωτευμένος με τη Μελίνα. Από τότε που την πρωτοείδα στον δρόμο. Ηξερα ότι είναι η Μερκούρη. H Αθήνα ήταν πολύ μικρή. Περπατούσες και ήξερες κι εκείνους που δεν γνώριζες. Ηταν πανέμορφο κορίτσι. Κι όταν ήρθε η ώρα να συνθέσω μουσική για «Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα», όπου έπαιζε την Λαβίνια, βρήκα την ευκαιρία να βρεθώ κοντά της. Είχε αντιληφθεί τον έρωτά μου και με αντιμετώπιζε όπως αντιμετωπίζει μια μεγάλη ένα ερωτευμένο παιδαρέλι. Εν τέλει, όμως γίναμε φίλοι. H Μελίνα ήταν το ερωτικό πρόσωπο της Ελλάδας».
Μελίνα του Μάνου επί 13…, Καθημερινή, 07.08.2004
Αφορμή, τι άλλο, “Τα παιδιά του Πειραιά”. Ο Χατζιδάκις, εξηγεί: “…ούτε θέλω να έχω καμιά σχέση.(…) Εγινε ένα τραγούδι πέρα από το περιεχόμενο, πέρα από τη συγκίνηση, που κάθε τύπος να το λέει σε οποιοδήποτε καμπαρέ…”. Εκείνη διαφωνεί με πείσμα: “Εγινε εθνικός ύμνος“.
Χατζιδάκις: “Μου στέρησε τη δυνατότητα να ‘χω τη σωστή επαφή με τον κόσμο… Και ο κόσμος επί ένα μεγάλο διάστημα εισέπραττε κάτι που ήταν απ’ έξω από το τραγούδι κι όχι από μέσα”.
Μελίνα: “Ωραία! Αυτό το τραγούδι είναι ορφανό από μπαμπά, αλλά έχει μια μάνα…“
Τα παιδιά του Πειραιά • Ta pedia tu Pirea • 1960
Ach mein Piräus, ich finde keinen anderen Hafen, der so ist wie du.
Mit deinen Gitarrenklängen, deinem Gesang und deinen Liedern.
Nur um deinetwillen liebe ich die gesamte Welt.
Pause
Τι λέγεται στα γερμανικά;
«Σε μια παρέλαση στη Νέα Υόρκη, με μουσικές, με χρώματα και με πλημμυρισμένη από κόσμο την 5η Λεωφόρο, βρισκόμουν μια Κυριακή απόγευμα το φθινόπωρο του 1963, όταν συνάντησα μια γυναικούλα να περπατάει μοναχή με μιαν απελπισμένη αδιαφορία για ό,τι συνέβαινε γύρω της χωρίς κανείς να την προσέχει, χωρίς κανέναν να προσέχει, μόνη, έρημη μες στο άγνωστο πλήθος, που τη σκουντούσε, την προσπερνούσε ανυποψίαστο, εχθρικό, αφήνοντάς την να πνιγεί μες στη βαθιά πλημμύρα της λεωφόρου, μέσα στη θάλασσα που ακολουθούσε, μέσα στ’ αγέρι που άρχισε να φυσά. Έμεινα στυλωμένος, ο μόνος που την πρόσεξε, κι έκαμα να την πάρω από πίσω, να την ακολουθήσω και πλησιάζοντάς την να της μιλήσω, χωρίς να ξέρω τι να της πω, μα ίσαμε ν’ αποφασίσω, την έχασα από τα μάτια μου.
Έτρεξα λίγο μπρος, ανασηκώθηκα στα πόδια μου για να την ξεχωρίσω, μα η μεγάλη μαύρη θάλασσα του κόσμου την είχε καταπιεί. Μέσα μου κάτι σκίρτησε οδυνηρά. Χωρίς να καταλάβω, είχα σταθεί έξω από το βιβλιοπωλείο του Ριτζιόλλι και στη βιτρίνα του, απέναντί μου ακριβώς, βρισκόταν ένα βιβλίο για τον Ντα Βίντσι με την Τζοκόντα στο εξώφυλλό του να μου χαμογελά, απίθανα αινιγματική, αυτόματα μεγεθυμένη, όσο η γυναίκα που χάθηκε στον δρόμο. Δεν ξέρω γιατί όλ’ αυτά μπερδεύτηκαν περίεργα μέσα μου, μαζί μ’ ένα εξαίσιο θέμα του Βιβάλντι που είχα ακούσει πριν από λίγες ημέρες και που εξακολουθούσε να επανέρχεται τυραννικά στη μνήμη μου. Τα δέκα αυτά τραγούδια γράφτηκαν μ’ ένα συγκερασμό απελπισίας και αναμνήσεων. Το θέμα είναι η γυναίκα έρημη μες στην μεγάλη πόλη. Το κάθε τραγούδι είναι κι ένας μονόλογός της κι όλα μαζί συνθέτουν την ιστορία της. Μια ιστορία σύγχρονη και παλιά μαζί».
Από το άλμπουμ του δίσκου «Το Χαμόγελο της Τζοκόντας», 1965
Η παρθένα της γειτονιάς μου • I Parthena Tis Gitonias Mou • Instrumental • 1964
Instrumental
Τι λέγεται στα γερμανικά;
Υπήρξε μια εποχή σ’ αυτήν την πόλη που περπατώντας «πολλές φορές τη νύχτα», άκουγα τις αναπνοές των ανθρώπων απ’ τα ανοιχτά παράθυρα.
Άκουγα τις ερωτικές τους συνομιλίες, τους ψιθυρισμούς τους, τις αγωνίες τους για τις ασήμαντες ή σπουδαίες υποθέσεις, κι όσο απομακρυνόμουνα στις συνοικίες τόσο πιο πολύ έμπαινα στη διαφάνεια του κόσμου τους.
Τότε η παρουσία του ανθρώπου στις γειτονιές και τα περίχωρα ήταν παντοδύναμη, όπως η παρουσία του έρωτα.
Ενός έρωτα που κυκλοφορούσε στον δρόμο και μετουσίωνε την πόλη ολόκληρη σ’ ένα ερωτικό εργαστήρι.
Σήμερα δεν υπάρχουν δρόμοι, δεν υπάρχουν ούτε νέοι για να αισθανθούν τον έρωτα και να τον ενσαρκώσουν.
Κάποτε αυτός ο χώρος θα φθάσει σ’ ένα βέβαιο αδιέξοδο, ακριβώς λόγω της ερωτικής απουσίας που εγκλείει.
Η επικινδυνότητα του έρωτα- το πιο σπουδαίο ίσως συστατικό του – είναι στο δόσιμο, στον χαμό.
Επικινδυνότητα δεν είναι το να βρεθείς σφαγμένος ένα πρωί, αλλά το να διαλύσεις τα όρια του εγωισμού σου, χωρίς να ξέρεις το σημείο που θα φτάσεις.
Δεν έχει αυτό σχέση με το αν κινδυνεύεις σε ύποπτες συνοικίες.
Ο έρωτας είναι συνυφασμένος με την έννοια «ζωή».
Δεν εξοφλείται με τίποτα.
Ούτε με τον γάμο ούτε με την τεκνοποιία. Αυτά είναι για τους αφελείς.
Ο έρωτας είναι μία συνεχής παρουσία υπό διάφορες μορφές κι όσο περισσότερη σκέψη διαθέτει ο άνθρωπος, σε όσο αυστηρότερο επίπεδο βρίσκεται, τόσο περισσότερο τον απασχολεί εσωτερικά ο έρωτας.
Είναι ανεξάντλητος και δεν εξωτερικεύεται σαν ένα ρομάντζο.
Αφιέρωμα στον Μάνο Χατζιδάκι- 90 χρόνια από τη γέννησή του, Οδός Πανός, #168, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015
Απόσπασμα από αρχική συνέντευξη του 1985 με θέμα “τους κινδύνους τις αγάπης”
Γύρνα φτερωτή του μύλου • Girna fteroti tu mylu • Nikos Gatsos / Federico García Lorca • 1948
Drehe dich, Schaufelrad: Die Stunde ist da, die Verwandten kommen.
Drehe dich, Mühle, und bringe das Wasser in Fluss. Komm auch du, Mond, zu ihrem Empfang.
(Für eine Aufführung der „Bluthochzeit“ von Federico Garcia Lorca im Theatro Technis)
Ενός λεπτού σιγή • Enos leptu siji • Dinos Christianopoulos • 1996
Ihr, die ihr euren Menschen gefunden habt, habt ihr je daran gedacht,
eine Schweigeminute zu halten für die Verzweifelten?
Τι λέγεται στα γερμανικά;
Πολλοί συγκαταλέγουν τον Γκάτσο ανάμεσα σ’ όλους εκείνου που γράφουν στίχους. Όμως αυτός δεν έχει σχέση με τους άλλους.
»Ο ένας ξεκινάει από την ποίηση, οι άλλοι ξεκινάνε από τους στίχους και προσπαθούν να πλησιάσουν την ποίηση, αλλά παραμένουν στιχουργοί.
»Και στις μεγαλύτερές του στιγμές στο τραγούδι, φτιάχνει αριστουργήματα.
Απόσπασμα από μια συνομιλία με τον Αντώνη Φωστιέρη και τον Θανάση Νιάρχο για το τεύχος Νο. 52 του περιοδικού Η λέξη (Φεβρουάριος 1986).
«Στη Νέα Υόρκη το χειμώνα του ΄68, συνάντησα ένα νέο παιδί είκοσι χρονών που το λέγανε Κεμάλ. Μου τον γνωρίσανε. Τι μεγάλο και φορτισμένο από μνήμες όνομα για ένα τόσο όμορφο και νεαρό αγόρι, σκέφθηκα. Είχε φύγει απ’ τον τόπο του με πρόσχημα κάποιες πολιτικές του αντιθέσεις. Στην πραγματικότητα, φαντάζομαι, ήθελε να χαθεί μέσ’ στην Αμερική.
Του το είπα. Χαμογέλασε. -Δέχεστε να σας ξεναγήσω; Αρνήθηκε ευγενικά. Προτιμούσε μόνος. Κι έτσι σαν γύρισα στο σπίτι μου τον έκανα τραγούδι, μουσική. Ο Γκάτσος εκ των υστέρων, γράφοντας τους στίχους στα ελληνικά, τον έκανε Άραβα πρίγκιπα να προστατεύει τους αδυνάτους. Κάτι σαν μια ταινία του Έρολ Φλιν του ΄35.
Απόσπασμα από μια συνομιλία με τον Αντώνη Φωστιέρη και τον Θανάση Νιάρχο για το τεύχος Νο. 52 του περιοδικού Η λέξη, Φεβρουάριος 1986
Κεμάλ • Kemal • Nikos Gatsos • 1993
Du bist mutig, mein kleiner Prinz Kemal, und glaubst, du könntest die Welt verändern. Aber die Welt schreitet weiter fort mit Feuer und Schwert und verändert sich nie. Gute Nacht, Kemal.
Αθανασία • Athanasia • Nikos Gatsos • 1976
Alle wollen dich gewinnen, Unsterblichkeit. Könige, Dichter, Reiche und Pilger.
Aber du warst immer hart und unbarmherzig. Du hast ihnen nie den Gefallen getan.
Ο εφιάλτης της Περσεφόνης • O Efialtis tis Persefonis • Nikos Gatsos • 1976
Persephone, schlaf weiter in der Unterwelt und komm nie mehr nach oben. Leider ist die Welt nicht mehr so, wie du sie kanntest.
Τι λέγεται στα γερμανικά;
Ο νεοναζισμός, ο φασισμός, ο ρατσισμός και κάθε αντικοινωνικό και αντιανθρώπινο φαινόμενο συμπεριφοράς δεν προέρχεται από ιδεολογία, δεν περιέχει ιδεολογία, δεν συνθέτει ιδεολογία. Είναι η μεγεθυμένη έκφραση-εκδήλωση του κτήνους που περιέχουμε μέσα μας χωρίς εμπόδιο στην ανάπτυξή του, όταν κοινωνικές ή πολιτικές συγκυρίες συντελούν, βοηθούν, ενισχύουν τη βάρβαρη και αντιανθρώπινη παρουσία του. …
Όμως το θέμα με καίει. Και πριν πολλά χρόνια επιχείρησα να το αποσαφηνίσω μέσα μου. Σήμερα ξέρω πως διέβλεπα με την ευαισθησία μου τις εξελίξεις και την επανεμφάνιση του τέρατος. Και δεν εννοούσα να συνηθίσω την ολοένα αυξανόμενη παρουσία του. Πάντα εννοώ να τρομάζω….
Ο νεοναζισμός δεν είναι οι άλλοι. Οι μισητοί δολοφόνοι, που βρίσκουν όμως κατανόηση από τις διωκτικές αρχές λόγω μιας περίεργης αλλά όχι και ανεξήγητης συγγενικής ομοιότητος. Που τους έχουν συνηθίσει οι αρχές και οι κυβερνήσεις σαν μια πολιτική προέκτασή τους ή σαν μια επιτρεπτή αντίθεση, δίχως ιδιαίτερη σημασία που να προκαλεί ανησυχία. …
Ο εθνικισμός είναι κι αυτός νεοναζισμός. Τα κουρεμένα κεφάλια των στρατιωτών, έστω και παρά τη θέλησή τους, ευνοούν την έξοδο της σκέψης και της κρίσης, ώστε να υποτάσσονται και να γίνονται κατάλληλοι για την αποδοχή διαταγών και κατευθύνσεων προς κάποιο θάνατο. Δικόν τους ή των άλλων.
Βιώνουμε μέρα με τη μέρα περισσότερο το τμήμα του εαυτού μας που ή φοβάται ή δεν σκέφτεται, επιδιώκοντας όσο γίνεται περισσότερα οφέλη. Ώσπου να βρεθεί ο κατάλληλος «αρχηγός» που θα ηγηθεί αυτό το κατάπτυστο περιεχόμενό μας. Και τότε θα ‘ναι αργά για ν’ αντιδράσουμε…
Και το Κακό ελλοχεύει χωρίς προφύλαξη, χωρίς ντροπή. Ο νεοναζισμός δεν είναι θεωρία, σκέψη και αναρχία. Είναι μια παράσταση. Εσείς κι εμείς. Και πρωταγωνιστεί ο Θάνατος».
Από το πρόγραμμα της Συναυλίας της Ορχήστρας των Χρωμάτων “διαμαρτυρία κατά του νεοναζισμού“, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 22.02.1993
Μια φορά κι έναν καιρό • Mia fora ki enan kero • Bertolt Brecht / Odysseas Elytis • 1959
Liebes Kind, hab nur Geduld. Es kommt der Tag, an dem du essen und trinken wirst
und an dem du wieder eine Mutter findest.
Τέσσερις στρατηγοί • Tesseris stratigi • Bertolt Brecht / Odysseas Elytis • 1988
Vier Generäle
Zogen nach Iran.
Der erste führte keinen Krieg
Der zweite hatte keinen Sieg Dem dritten war das Wetter zu schlecht
Dem vierten kämpften die Soldaten nicht recht.
Vier Generäle
Und keiner kam an.
Έκτορας και Ανδρομάχη • Ektoras ke Andromachi • Iakovos Kambanellis • 1959
Wer in den Krieg geht um zu sterben, der, mein Soldat, taugt nicht für den Krieg.
Wer nicht den Schwur zur Rückkehr ablegt, der, mein Soldat, verliert den Krieg.
Στην ποταμιά σωπαίνει το κανόνι • Stin potamia sopeni to kanoni • Iakovos Kambanellis • 1965
Am Flussufer ist das Geschütz verstummt. Alle haben die Messer weggeworfen, der Krieg ist zu Ende. Sogar Gott hat zu lächeln begonnen..
Τι λέγεται στα γερμανικά;
Το τραγούδι είναι μια μαγική στιγμή κι εγώ ένας πανηγυριώτης μάγος εκπρόσωπός σας, που θα φωτίσω τις κρυφές και αθέατες γωνιές σας, θα σας εκπλήξω, θα σας γεμίσω ερωτήματα και μελωδίες που ίσως γενούν δικές σας και θα μεταφερθούν στο σπίτι σας, έτσι που να κοπεί ο ύπνος σας και να χαθεί για πάντα –αν είναι δυνατόν – ο εφησυχασμός σας. Κι ας μην μπορείτε να με τραγουδήσετε. Μήπως τάχα μπορείτε να εξαφανίσετε ένα πουλί ή να το φανερώσετε μέσ’ απ’ το φόρεμα ή από το μαντήλι σας; Κι όμως δεν το ξεχάσατε κι ούτε θα το ξεχάσετε σ’ όλη σας τη ζωή. Και θα το λέτε στα παιδιά σας έτσι όπως το πρωτοείδατε κάποια φορά από έναν μάγο σ’ ένα πανηγύρι – καθώς και το τραγούδι μου.
Θα το θυμάσθε και θα το ’χετε εντός σας, χωρίς την δυνατότητα να το γλεντήστε με αυτάρεσκη και δυνατή φωνή. Μόνο να το ψελλίζετε θα είναι δυνατόν, σαν προσευχή…
Δεν είναι το τραγούδι μου απλοϊκό κι ευχάριστο σαν το τενεκεδένιο σήμα μιας πολιτικής παράταξης ή ενός αθλητικού συλλόγου. Δεν κολακεύει τις συνήθειές σας ούτε και διασκεδάζει την αμηχανία σας, την οικογενειακή σας πλήξη ή την ερωτική σας ανεπάρκεια.
Δεν είναι το τραγούδι μου μια μονόφωνη αρτηρία, ούτε μια πολυφωνική και λαϊκή υστερία. Είναι μια μυστική πηγή, μια στάση πρέπουσα και ηθική απέναντι στα ψεύδη του καιρού μας, ένα παιχνίδι ευφάνταστο μ’ απρόβλεπτους κανόνες, μια μελωδία απρόσμενη που γίνεται δική σας, δεμένη αδιάσπαστα με άφθαρτες λέξεις ποιητικές και ξαναγεννημένες.
Και μην ξεχάσετε. Σαν φύγετε από ΄δω, δεν σας ανήκει παρά μονάχα το αίσθημα, η σκέψη και τα ερωτήματα, που ολόκληρο το βράδυ σας μετέδωσα μέσ’ απ’ τη μουσική μου. Σ’ εμένα απομένει το τραγούδι, η μαγική στιγμή μου, που είναι μια εξαίσια απάντηση αρκεί να με ρωτήστε. Ρωτήστε με λοιπόν. Κι ύστερα, σας παρακαλώ, σωπάστε! Γιατί θα τραγουδήσω!
Μάνος Χατζιδάκις, Ο καθρέφτης και το μαχαίρι, εκδ. Ίκαρος, 1995
Απόσπασμα από κείμενο του 1984 για “Το Τραγούδι”
Τσάμικος • Tsamikos • Nikos Gatsos • 1976
Nikiforos, Nikitaras (der Neffe von Kolokotronis), Digenis (Akritas) und auch der Sohn der Anna Komnene kämpfen in den Bergen für unsere Freiheit. Doch wenn sie nicht kämpfen, beginnen sie zu tanzen.
Was Manos sagt?
Hier endet die Musik der Traumstraße.
Dies ist der Ort, an dem die Träume enden,
die Sie selbst mir eines Nachts
geliehen haben, ohne es zu wissen.
Jetzt ist es spät, alle meine Freunde
schlafen schon
Ich bin dieser Straße treu.
Ich werde bis zum Morgen aufbleiben,
um die neuen Träume zu sammeln,
die Sie gebären wird.
Um sie zu bewahren
und um sie Ihnen ein anderes Mal
wieder in Musik wiederzugeben.
Gute Nacht!
Οδός ονείρων • Odos oniron • 1962
In der Straße der Träume ist alles anders: Die Sterne regnen vom Himmel,
die Kinder träumen noch, und in allem verbirgt sich eine tiefe Liebe.
Mit freundlicher Unterstützung von:
